bdim: Biblioteca Digitale Italiana di Matematica

Un progetto SIMAI e UMI

Referenza completa

Giusti, Enrico:
Dalla Géométrie al calcolo: il problema delle tangenti e le origini del calcolo infinitesimale
Matematica, Cultura e Società. Rivista dell'Unione Matematica Italiana Serie 1 1 (2016), fasc. n.3, p. 209-239, (Italian)
pdf (705 Kb), djvu (745 Kb). | MR 3587774 | Zbl 1441.01005

Sunto

L'articolo prende in esame le vicende che hanno condotto all'invenzione del calcolo infinitesimale. Nel periodo che va dal 1635 al 1684 si sviluppano due programmi di ricerca, che poi confluiranno nel calcolo. Da una parte la Géométrie di Descartes (1637) pone il problema generale del tracciamento della tangente a una curva generica; un problema che verrà affrontato da numerosi autori, primo fra tutti Fermat, e che troverà la sua completa soluzione nel calcolo differenziale. Dall'altra la Geometria indivisibilium di Cavalieri (1635) apre la strada per affrontare in maniera generale il problema delle quadrature, che a sua volta condurrà al metodo newtoniano degli sviluppi in serie. Il lavoro si conclude con un breve resoconto della disputa sulla priorita
Referenze Bibliografiche
I. BARROW, Lectiones geometricae, London, Godbid, 1670.
I. BARROW, The mathematical works of I. Barrow, edited by W. Whewell, Cambridge University Press, 1869 (reprint G. Olms 1963).
G. CANTELLI, La disputa Leibniz-Newton sull'analisi, a cura di G. Cantelli, Boringhieri, Torino, 1958 (ristampa 2006). | MR 118658
B. CAVALIERI, Geometria indivisibilibus continuorum nova quadam ratione promota, Bologna, Ferroni, 1635. (Trad. ital. Geometria degli indivisibili, a cura di L. Lombardo Radice, Torino, UTET, 1966)
G. CHEYNE, Fluxionum methodus inversa, sive quantitatum fluentium leges generaliores, London, Matthews, 1703.
J. COLLINS, Commercium epistolicum D. J. Collins et aliorum de Analisi promota, London, Pearson, 1712.
R. DESCARTES, Discours de la methode pour bien conduire sa raison, & chercher la verité dans les sciences. Plus la Dioptrique, les Meteores et la Geometrie, qui sont des essais de cete Methode. Leiden, Ian Maire, 1637.
R. DESCARTES, Œuvres de Descartes, publiées par C. Adam et P. Tannery. Nouvelle présentation. Paris, Vrin, 1973-1983.
R. DESCARTES, Renati des Cartes Geometria, cum notis Florimondi de Beaune... opera atque studio Francisci a Schooten, Leiden, Ian Maire, 1649.
N. FATIO DE DUILLIER, Lineae brevissimi descensus investigatio geometrica duplex, London, Taylor, 1699.
P. FERMAT, Œuvres de Fermat publiées par P. Tannery et Ch. Henry, Paris, Gauthier-Villars, 1891-1912.
P. GALLUZZI, Galileo contro Copernico, in "Ann. Ist. e Museo di Storia della Scienza" II(2), 1977.
GREGOIRE DE ST. VINCENT. Opus Geometricum quadraturae circuli et sectionum coni, Antwerp, Meursius, 1647.
J. GREGORY, Vera Circuli et hyperbolae quadratura, Padova, Cadorinis, 1667.
J. HUDDE, Extrait d'une letter de feu M. Hudde à M. van Schooten, professeur en Mathématiques à Leyde, du 21 de Novembre 1659, In "Journal littéraire", La Haye, T. Johnson, 1713.
C. HUYGENS, Œuvres complètes de Ch. Huygens, La Haye, M. Nijhoff, 1940
C. HUYGENS, Regulas ad inveniendas tangentes linearum curvarum, in Divers Ouvrages de mathématique et de Physique par Messieurs de l'Académie Royale des Sciences, Paris, Imprimerie Royale, 1693.
C. HUYGENS, De circuli magnitudine inventa, Leiden, Elzevier, 1654.
J. KEILL, Epistola ad Clarissimum Virum Edmundum Halleium Geometriae Professorem Savilianum, de legibus virium centripetarum, in "Philosophical Transactions of the Royal Society", XXVI (1708), 1710.
G. W. LEIBNIZ, Die Briefwechsel von G. W. Leibniz mit Mathemetikern, herausgegeben von C. I. Gerhardt, Berlin 1899 (reprint Olms 1962). | MR 141578
G. W. LEIBNIZ, G. W. Leibniz Mathematische Schriften, herausgegeben von C. I. Gerhardt, 1858 (reprint G. Olms 1962).
G. W. LEIBNIZ, Nova methodus pro maximis et minimis, itemque tangentibus, quae nec fractae nec irrationales quantitates moratur, et singulare pro illis calculi genus, in "Acta Eruditorum", Lipsia, Günther, 1684.
G. W. LEIBNIZ, De vera proportione Circuli ad Quadratum circumscriptum in Numeris rationalibus a G.G.L. espressa, in "Acta Eruditorum", Lipsia, Günther, 1682.
M. S. MAHONEY, The mathematical career of Pierre de Fermat 1601-1665, Princeton University Press, 1973 (2a ed. 1994). | Zbl 0264.01007
P. MENGOLI, Circolo, Bologna, Benacci, 1672.
I. NEWTON, The mathematical papers of Isaac Newton, a cura di D. Whiteside, Cambridge University Press, 1967-1977.
H. OLDENBURG, The correspondence of Henry Oldenburg, edited and translated by A. Rupert Hall and M. Boas Hall, The University of Wisconsin Press, 1973.
B. PASCAL, Traité des trilignes rectangles et de leur onglets, in Œuvres complètes de B. Pascal, Paris, Seuil, 1963.
R. F. SLUSE, An Extract of a Letter from the Excellent Renatus Franciscus Slusius, in "Philosophical Transactions of the Royal Society", gennaio 1672/73.
W. SNELL, Cyclometricus, Leiden, Elzevier, 1621.
E. TORRICELLI, Opera geometrica Evangelistae Torricellii. Firenze, Massa e Landi, 1644. | fulltext EuDML
E. TORRICELLI, Opere di Evangelista Torricelli, a cura di G. Loria e G. Vassura, Faenza, Montanari, 1919.
E. W. TSCHIRNHAUS, Nova methodus tangentes curvarum expedite determiandi, in "Acta Eruditorum", Lipsia, Günther, 1682.
J. WALLIS, Arithmetica infinitorum, Oxford, Lichfield, 1655; Opera Mathematica, Oxford, e Theatro Sheldoniano, vol. I, 1695.
J. WALLIS, Opera Mathematica, Oxford, e Theatro Sheldoniano, vol. II, 1693.

La collezione può essere raggiunta anche a partire da EuDML, la biblioteca digitale matematica europea, e da mini-DML, il progetto mini-DML sviluppato e mantenuto dalla cellula Math-Doc di Grenoble.

Per suggerimenti o per segnalare eventuali errori, scrivete a

logo MBACCon il contributo del Ministero per i Beni e le Attività Culturali